جمع‌بندی در ایستگاه اول

در مقاله هفته گذشته، درباره اصول کلی جمع‌بندی در ماه‌های منتهی به زمان برگزاری کنکور صحبت کردیم و از شما خواستیم تا با ایجاد یک چشم انداز کلی از برنامه‌ای که داشته و مطالعه‌ای که کرده‌اید، زمان مناسب جمع‌بندی خود را در نظر بگیرید؛ به طور مثال، داوطلبی که در گذشته به طور مرتب و بخوبی درس خوانده، در مقایسه با داوطلبی که دیرتر شروع به مطالعه برای کنکور کرده است، حجم بیشتری از دروس را مطالعه نموده و احتیاج به زمان جمع‌بندی بیشتری دارد؛ پس این شما هستید که با یک مدیریت زمان مناسب، می‌توانید تصمیم بگیرید که از چه زمانی جمع‌بندی را شروع کنید. به طور کلی، دوره جمع‌بندی، شامل مرحله مرور، رفع اشکال و تست‌زنی می‌شود و هر کدام از این چند مرحله، بسته به توان و آمادگی داوطلب، ممکن است که طولانی یا کوتاه باشد؛ به عنوان نمونه، داوطلبی وجود دارد که قبلاً در برنامه هفتگی و مطالعاتی خود، مرورهای مرتب و کامل را گنجانده و الان نیاز زیادی به مرور عمقی مطالب ندارد؛ اما برعکس، همین داوطلب در تست‌زنی ضعیف است و باید وقت بیشتری را به تست‌زنی و افزایش تکنیک‌های سرعتی و دقتی در این مقوله اختصاص دهد. به همین ترتیب، ممکن است که داوطلبی در مرحله مرور و رفع اشکال، نیاز به وقت بیشتری داشته باشد و در مرحله تست‌زنی به دلیل توانایی زیاد، وقت چندانی نخواهد.

 فواید و کاربردهای مرور

هر چه به زمان برگزاری کنکور نزدیک‌تر می‌شویم، سبک و شیوه مطالعه و نیز زمان و مدیریت آن، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. یکی از کارهای مهمی که در این ایام شما داوطلبان کنکور باید انجام دهید، مرور کردن است و این کار، یکی از نکته‌های کلیدی موفقیت در کنکور است. دلیل آن را با یک مثال، بهتر متوجه خواهید شد: شما مسیر خانه تا مدرسه را بهتر به خاطر دارید یا مثلاً مسیر یک فروشگاه را که سالی یک بار به آن جا سر می‌زنید؟ مسلماً مسیر خانه تا مدرسه را راحت به خاطر می‌آورید و خیلی‌ها این توانایی را دارند که حتی این مسیر را چشم بسته بروند. مرور دروس، نیز همین طور است. شما هر یک از درس‌ها را در فاصله یک روز، دو روز یا در فواصلی که خودتان معین کرده‌اید برای کنکور می‌خوانید؛ اما برای اینکه مطالب در ذهنتان تازه بماند و فراموش نشود، باید آنها را مرور کنید. هیچ کس با یک بار خواندن یک مطلب، همه آن را یاد نمی‌گیرد؛ بنابراین، این انتظار خیلی از داوطلبان که حتماً با یک بار خواندن، همه چیز را یاد بگیرند کاملاً غیرمنطقی است. مرور کردن فواید متعددی دارد که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1-    نگهداری مطالب

به کار نبردن مطالب آموخته شده و تکرار نکردن آنها، به طور قابل ملاحظه‌ای میزان حضور ذهن و یادآوری را کاهش می‌دهد. خواندن مطالب، بخشی از مراحل آمادگی برای کنکور است، اما نگهداری آنها به مدت  طولانی تا زمان کنکور دشوار است؛ پس هر داوطلب باید بداند که چگونه مطالب را در ذهن خود نگه دارد و آنها را فراموش نکند. مرور کردن روشی است که به این نیاز پاسخ می‌دهد و بهترین راه مقابله با فراموشی و نگهداری مطالب در ذهن تا زمان برگزاری کنکور است.

2-    فهم مطالب 

مرور، تنها برای حفظ کردن و نگهداری مطالب نیست، بلکه در فهمیدن آنها نیز بسیار مؤثر است. برای  یادگیری خیلی از مطالب باید آنها را چند بار تکرار کنیم تا بفهمیم و به خاطر بسپاریم. اگر فکر می‌کنید که می‌توانید تنها با یک بار خواندن، همه چیز را یاد بگیرید، اشتباه می‌کنید؛ حتی باهوش‌ترین افراد هم برای فهم یک موضوع نیاز به تکرار آن دارند؛ از طرف دیگر، هر بار که مرور می‌کنیم، به نکاتی پی می‌بریم که در مطالعات قبلی ممکن است به آن نکات،کمتر توجه کرده باشیم؛ بنابراین، مرور کردن باعث می‌شود تا مطالبی که قبلاً از نظر ما دور مانده است، در دسترس مطالعاتی ما قرار بگیرد و بهتر فهمیده شود.

3-    تسلّط و سرعت 

مرور یعنی تکرار، اما نه یک تکرار ساده و معمولی، بلکه نوعی تکرار دروس که شما با استفاده از آن بتوانید به آنچه که قبلاً خوانده‌اید، به صورت بهتری مسلّط شوید؛ از سوی دیگر، مرور کردن باعث می‌شود تا سرعت شما در یادگیری و مطالعه بعدی، بیشتر شود؛ پس هیچ یک از داوطلبان نباید تصور کنند که با مرور کردن، وقت خود را هدر می‌دهند، بلکه باید توجه داشته باشند که این مرورهای متوالی دوران جمع‌بندی، تسلط و سرعت آنها را افزایش خواهد داد.

4-    یادآوری

 مرور کردن، آموخته‌های قبلی را مرتب می‌کند، اطلاعات حافظه را مانند فایل‌های کامپیوتری منظم می‌کند و حضور ذهن و دسترسی به آن فایل‌ها را آسان‌تر می‌سازد. در زمان برگزاری کنکور برای پاسخگویی به تست‌های هر درس، وقت محدودی دارید. آنجا جای فکر کردن و زیر و رو کردن حافظه برای پیدا کردن مطلب و فرمول‌ها نیست. فرصت داده شده  در زمان برگزاری کنکور، فقط برای عمل کردن و محاسبه کردن است؛ پس باید سعی کنید که قبل از برگزاری کنکور، مطالب را در ذهنتان به صورت بسیار منظم آماده کنید تا بتوانید در زمان لازم بخوبی از آنها استفاده کنید، و این مهم، فقط با مرور کردن میسر می‌شود.

چه موقع و چگونه مرور کنیم؟

با اینکه بسیاری از داوطلبان از اهمیت مرور کردن برای کنکور مطلع هستند، اما مدیرت زمان و توانایی کافی برای مرور کردن را ندارند و نمی‌دانند که چگونه و در چه شرایطی باید مرور کردن برای کنکور را شروع کنند. این مهم است که بدانیم چگونه، چه موقع و تا چه اندازه مرور کنیم. مرور جزو لازم برنامه درسی هر  داوطلب است که در ماه‌های نزدیک به کنکور، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. در این اوقات باید بخش مهمی از برنامه هفتگی خود را  به آن اختصاص دهید. در مقالات مختلف، بارها به این نکته اشاره کرده‌ایم که شرایط درسی و توان و برنامه درسی و زمان هر داوطلب، با سایر داوطلبان کنکور، متفاوت است و نمی‌توان نسخه‌ای کلی را برای همه داوطلبان پیچیده و از آنها خواست که طبق همان دستورالعمل رفتار کنند. متاسفانه، امروزه بسیاری از مؤسسات و مشاوران آنها تلاش می‌کنند تا با پیشنهاد چنین راهکارهایی به داوطلبان، آنها را در مسیر آمادگی برای کنکور یاری دهند؛ اما این موضوع اشتباه است و حتی اگر گروه بسیاری از داوطلبان همراه با یکدیگر برای آمادگی در کنکور برنامه یکسانی را اجرا کنند، باز هم ممکن است که به دلیل توانایی یا ضعف‌هایی که در دروس مختلف دارند، از برنامه جمعی جا بمانند. مرور نیز به همین صورت است؛ به دلیل اینکه مرور هم بخشی از برنامه مطالعاتی شما داوطلب عزیز برای آمادگی در کنکور است؛ پس باید با توجه به توانمندی شما در برنامه‌ریزی‌ها پیش‌بینی شود.

    برای مرور کردن، قبل از هر چیز به حجم دروسی که قبلاً مطالعه کرده‌اید نگاهی بیندازید و ببینید که در چه زمانی می‌توانید به مرور کامل دروس و تست‌زنی آنها و رفع اشکالشان بپردازید؛ در واقع، یک برآورد ساده از حجم درس‌ها و میزان توانایی خودتان داشته باشید؛ از طرف دیگر، به این نکته نیز دقت کنید که مطالبی را که قبلاً مطالعه کرده‌اید، در گذشته هم چند بار مرور کرده‌اید. اگر تعداد دفعات مرور شما در گذشته زیاد بوده است، نیاز چندانی به مرورهای متوالی و زیاد نخواهید داشت، اما اگر مطالبی را که در گذشته خوانده‌اید، کمتر مرور کرده یا اصلاً مرور نکرده‌اید، کار شما کمی سخت‌تر است و باید وقت بیشتری را برای انجام این کار در نظر بگیرید؛ زیرا پس از یک یا دو بار مطالعه، بخش زیادی از مطالب (یا به طور کامل و یا قسمتی از آنها) فراموش می‌شوند. پس از این برآورد، بسته به اهمیت درس و حجم مطالبی که شما برای مرور کردن یادداشت کرده یا زیر آنها را خط کشیده‌اید، در برنامه مطالعاتی خود زمانی را هم برای مرور در نظر بگیرید؛ مثلاً اگر شما داوطلب گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی هستید و حجم مطالبی را که برای مرور کردن درس‌های ریاضی و فیزیک کنار گذاشته‌اید، زیاد است، وقت بیشتری را در برنامه به خواندن این درس‌ها اختصاص دهید، اما اگر به این درس‌ها مسلط هستید و مثلاً در درس شیمی قبلاً آمادگی و مرور کمی داشته‌اید، سعی کنید که وقت بیشتری را در برنامه خود به مرور درس شیمی اختصاص دهید.

      فرقی نمی‌کند که شما یک ماه یا مدت بیشتری را برای مرور و رفع اشکال درنظر گرفته باشید؛ مهم این است که چشم انداز کلی از کار خود داشته باشید و بدانید که باید چه کار کنید؛ در واقع، نقاط ضعف و قوت خود را در بخش مرور و رفع اشکال در درس‌های مختلف مشخص کنید. انجام این کار، مهم‌ترین و موثرترین قدم است و بعد از آن، مدت زمان مطالعاتی خود را به صورت هفته به هفته برنامه‌ریزی کرده و در هر هفته، مرور درس‌های مختلف را با توجه به حجم و نقاط ضعف خود به صورت کم یا زیاد مشخص کنید. بسته به توان و آمادگی قبلی شما، مدت زمان مرورتان می‌تواند شامل یک بار مرور یا مرورهای متوالی تا زمان برگزاری کنکور باشد؛ اما سعی کنید که در این مدت، حتماً دو بار مرور همه یا بعضی از درس‌های مهم را در برنامه خود بگنجانید.

 حجم و اندازه مرور

ممکن است این سؤال برای بعضی از شما داوطلبان عزیز پیش آمده باشد که حجم و اندازه مرور چقدر باید باشد. حجم و اندازه مرور به دو عامل روش مطالعه و انتخاب روش مرور بستگی دارد. در زمان مطالعه اولیه، عده‌ای زیر نکات مهم را خط می‌کشند و برخی دیگر خلاصه‌نویسی کرده و عده‌ای نیز حاشیه نویسی می‌کنند. همه این تکنیک‌ها برای مرور مفیدند و به راحتی شما در زمان مطالعه بستگی دارند. یکی از منابع مرور شما نیز همین خلاصه‌ها، علامت‌گذاری‌ها، خط‌کشی‌ها و ... است. کسی که یادداشت‌هایش جمع وجور نباشد یا به جای خط کشیدن زیر واژگان کلیدی، زیر اغلب خطوط کتاب درسی را خط کشی کرده یا اصلاً هیچ خلاصه یا یادداشتی از درس خوانده شده نداشته باشد، مجبور است که برای مرور، دوباره کتاب درسی را از اول بخواند؛ از این رو، حجم مرور او زیادتر و مرورش وقت گیرتر از داوطلبی می‌شود که در مطالعه اولیه، اسباب و ملزومات مرور را بخوبی رعایت کرده است؛ یا دانش‌آموزی که اشکالات خود را علامت نمی‌زند، برای حل دوباره آنها مجبور است که لابلای صفحات کتاب را بگردد تا آنها را پیدا کند؛ از این رو، وقت بیشتری از او تلف می‌شود؛ پس چگونگی مرور تا حدی به روش مطالعه ما بستگی دارد.

    درباره حجم و اندازه مرور نیز باید اشاره کنیم که در این باره اصلاً آرمانی عمل نکنید و با خود تصور نکنید که می‌توانید در یک ساعت مشخص و محدود، مطالب بسیار زیادی را مطالعه کنید. این موضوع از طرفی باعث خستگی و ناامیدی‌تان خواهد شد، و از طرف دیگر، به دلیل رعایت نشدن منظم برنامه، باعث به هم ریختگی برنامه شما می‌شود؛ پس، همان گونه که قبلاً اشاره کردیم، با یک برآورد درست و اصولی از خود و توانایی و استعدادهایتان و نیز حجم مطالبی که باید مرور شود، میزان سختی و اهمیت یا آسانی منابع و وقت و زمانی که در اختیار دارید، یک مرور اصولی و درست انجام دهید تا در کنکور موفق شوید.

چند روش برای مرور

1-    مرور گزینشی

در این روش، کل کتاب، تیترها، خطوط درشت داخل متن، عکس‌ها، زیر نویس عکس‌ها، فرمول‌ها، نمودارها، جدول‌ها و همه چیز، به جز متن نوشتاری کتاب درسی، خوانده و مرور می‌شود. در آغاز، تیتر اصلی را ببینید، کتاب را ببندید و سپس برای خودتان به طور خلاصه شرح دهید که در آن تیتر اصلی، چه عناوین فرعی و نکاتی وجود دارد. بعد کتاب را باز کنید و ببینید که تا چه حد درست عمل کرده‌اید. با انجام این عمل، کلیت مطلب در ذهن شما حک می‌شود. همین کار را با عناوین فرعی تکرار کنید. فرمول‌های مهم، مکان‌های مهم و مفاهیم مهم در هر بند کتاب درسی، محدود است؛ به همین خاطر، یادآوری آنها راحت‌تر است؛ بدین ترتیب، گام به گام در هر فصل پیش بروید و جزییات را در ذهن خود مرور کنید و هر جا که لازم شد، به متن کتاب مراجعه کنید. اگر مطلب آموخته شده را خوب فهمیده باشید، به خواندن متن نیاز کمتری دارید؛ اما اگر مراجعه شما به متن زیاد باشد، نشان می‌دهد که شما ضعیف هستید و مطلب باید بازخوانی شود. به کارگیری این روش، به شما کمک می‌کند تا تشخیص دهید که در چه قسمت‌هایی ضعف داشته و به مطالعه بیشتری نیاز دارید.

2-    مرور با دوستان

این مرور به طور جمعی و همراه با دوستان انجام می‌شود. جلسات مرور جمعی باید جدی، صمیمانه و با نشاط برگزار شود و هر نفر، قسمتی از یک مطلب یا موضوع را برای دیگران توضیح دهد و دیگران گوش دهند. در زمان مرور، هر کس نکته‌ای را که به نظرش می‌رسد برای دیگران می‌گوید و هر شخصی که قبلاً به آن توجه نکرده است، آن را به نکات خود می‌افزاید و آنها را یادداشت‌برداری می‌کند. در این روش باید مراقب اتلاف وقت باشید و زمان شروع و خاتمه جلسه و فرصت هر کس باید معلوم باشد و انجام این کار نیز باید با تعداد نفرات محدود انجام شود. استفاده از این روش، برای مقابله با اضطراب و کم انگیزگی مناسب است و اعتماد به نفس فرد را افزایش می‌دهد؛ از طرف دیگر، باعث می‌شود تا مطالب بیشتر در ذهن شما باقی بماند؛ با این همه، اگر شما از جمله افرادی هستید که نمی‌توانید به صورت جمعی مطالعه کنید، یا اینکه حواستان پرت و وقتتان تلف می‌شود و یا جلوتر و قوی‌تر از دوستان خود هستید، بهتر است که دروستان را به تنهایی مرور کنید.

3- مرور با تست

یکی از شیوه‌های مرور، مرور همراه با تست است؛ به این صورت که هر موقع بخواهیم درسی را مرور کنیم تست‌های جدید از آن درس را انتخاب کرده و به آنها پاسخ می‌دهیم. این شکل پاسخگویی، باعث یادآوری آموخته‌های قبلی شما می‌شود. حسن این روش در آن است که با نشان دادن پاسخ‌های نادرست به ما، مشخص می‌شود که چه نکاتی را فراموش کرده‌ایم و باید آنها را بازخوانی و تکرار کنیم و یا آنکه در چه قسمت‌هایی ضعف و نیاز به تمرین و رفع اشکال بیشتری داریم. انجام این کار از تکرار مباحثی که آنها را خوب بلد هستیم، جلوگیری می‌کند، و از طرف دیگر، عملاً بخشی از تکالیف و تست‌های آن درس هم انجام می‌شود، و به این ترتیب، به طور تدریجی در آن درس تسلط بیشتری می‌یابیم.

4-    مرور فعال

اگر مرور، محدود به تکرار آموخته‌های قبلی شود، با به کارگیری این روش، ما می‌توانیم تنها آموخته‌های قبلی‌مان را حفظ و نگهداری کنیم، اما نمی‌توانیم این آموخته‌ها را ارتقاء دهیم و یادگیری خود را کامل‌تر کنیم؛ از طرفی، این تکرارهای یکنواخت و پی در پی، مغز را خسته می‌کند؛ ولی اگر بخواهیم، علاوه بر نگهداری آموخته‌های قبلی در ذهن خود، آنها را کامل‌تر کنیم و خود را به حد تسلط برسانیم، و مرور کردن، برایمان یکنواخت و خسته کننده نباشد، باید مرور را به طور فعال انجام دهیم.

از ویژگی‌های یک مرور فعال می‌توان به این موارد اشاره کرد:

الف- با پرسش و پاسخ، متن و جزییات درس خوانده شده را کنترل کنیم و میزان دقت و حافظه خود را بیازماییم.

ب- اشکالات و اشتباهات قبلی را بررسی و یادآوری کنیم.

پ- در مرور فعال، بیشتر تاکید ما باید روی قسمت‌های فراموش شده باشد.

ت- در هر مرحله از مرور باید موفق شویم به نکاتی دست یابیم که در مراحل قبل متوجه آنها نشده بودیم؛ به عبارت دیگر، در هر مرحله از مرور، باید دنبال نکات تازه‌تر باشیم. اگر این­گونه عمل کنیم، مرور ما، هرگز تکراری و خسته کننده نمی‌شود.

چند نکته مهم در مرور

1-    پیش شرط مرور آن است که از قبل، مطالب را خوب یاد گرفته و آنها را فهمیده باشیم؛ در غیر این صورت، اساساً مطالعه بعدی نقش مرور و تکرار را نخواهد داشت، بلکه عملاً همان یادگیری نخستین  خواهد بود.

2-    مرور، نیاز به تمرکز فراوان دارد و مرور بدون تمرکز، مثل یک روخوانیِ بی‌فایده است. مرور هم مانند مطالعه، جزیی از مراحل یادگیری است و همان شرایط  لازم را دارد؛ پس باید بهترین ساعات شبانه روز را به مرور خود اختصاص دهیم.

3-    اگر حجم تکالیف و تمرینات یک درس، زیاد باشد، می‌توانید آنها را در زمانی که برای مرورهای مختلف در نظر گرفته‌اید، انجام دهید و در هر نوبت، بخشی از آنها را مرور کنید.

4-    می توانیم امتحانات مدرسه را به فرصتی برای مرور هر درس تبدیل کنیم؛ در این صورت، تعداد مرورهای ما به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد.

5-    برای مرور خود حتماً برنامه مشخصی داشته باشید.

6-     هیچ وقت برای مرور کردن از خلاصه‌های داوطلب دیگری استفاده نکنید؛ اما اگر شما جزو آن دسته از داوطلبانی هستید که از ابتدا مطالب را برای مرور آماده نکرده‌اید و احتیاج به خلاصه‌های دوستان خود دارید، سعی کنید فردی را انتخاب کنید که خلاصه‌های مرتب و منظمی داشته و از نظر درسی نیز در حد و پایه شما باشد؛ زیرا استفاده از خلاصه‌های افراد بالاتر و پایین‌تر از خود، باعث اتلاف وقت شما یا خوب یاد نگرفتن مطالب می‌شود.

از فراموشی نترسید.این مساله طبیعی است که بعد از مدتی، بخشی از مطالبی را که یاد گرفته اید، فراموش کنید. مرور کردن نیز به همین دلیل صورت می‌گیرد تا شما بتوانید آنچه را که فراموش کرده‌اید، دوباره به خاطر آورید.