آیا از علایق تحصیلی خود آگاهید؟

آیا از علایق تحصیلی خود آگاهید؟

بعد  از برگزاری آزمون سراسری سال 98  اکثر داوطلبان شرکت کننده در این آزمون، در انتظار اعلام نتایج اولیه آن که در اواسط مرداد ماه اعلام می‌شود به سر می‌برند. با توجه به شرایط زمانی و فرصت‌های باقی‌مانده تا اعلام نتایج اولیه آزمون سراسری سال 1398 و مهلتی که پس از آن از سوی سازمان سنجش به داوطلبان واجد شرایط برای انتخاب رشته‌های تحصیلی در گروه‌های آزمایشی پنجگانه این آزمون داده می‌شود، بر آن شدیم که ستون «یادداشت هفته» شماره‌های پیشِ رو تا زمان اعلام نتایج اولیه و مهلت انتخاب رشته را به موضوعاتی در ارتباط با آشنایی با علایق تحصیلی خود، آشنایی با استعدادها و توانایی‌های خود، آشنایی با «دانشگاه» و «آموزش عالی» و هدف از ورود در آن، و آشنایی با رشته‌های تحصیلی اختصاص داده و در فرصت‌های بعدی که مقارن مهلت انتخاب رشته خواهد بود، راجع به تکمیل فرم انتخاب رشته‌های تحصیلی که به صورت اینترنتی است با شما در این ستون سخن بگوییم.

شناخت علایق تحصیلی

اجازه بدهید که در همین ابتدای بحث و طرح موضوع، گفتارمان را با حدیثی مشهور از یکی از معصومان (ع) که چندان بی‌ارتباط با عنوان «یادداشت» ما در این شماره نشریه نیست آغاز کرده و سخنمان را بدان متبرک نماییم. از معصوم (ع) روایت شده است: «من عرف نفسه فقد عرف ربّه» (هر کس خود را شناخت، تحقیقاً خدای خویش را شناخته است). این حدیث و ده‌ها و بلکه صدها حدیث شریف از این دست، که در اهمیت شناخت از خود و خودشناسی آمده است، تنها به کار سامان دادن آخرت انسان‌ها نمی‌آید، و از آنجایی که خداوند عالمیان، حکیم است و هیچ عمل او نمی‌تواند بدون حکمت باشد، انسان را نیز بنا بر حکمت بالغه خویش، که در آفرینش تمام موجودات اعم از جمادات و نباتات و جانداران از جمله انسان جاری است، در بردارنده مجموعه‌ای از استعدادهای بی‌کران خود، که از یک انسان به انسان دیگر متفاوت است، آفریده است که می‌تواند در چگونگی مواجه شدن آدمیان با امور دنیوی‌شان و حل مسایل آنها بسیار اثربخش باشد.

با این مقدمه کوتاه، می‌خواهیم عنوان کنیم که نخستین گام در انتخاب رشته تحصیلی برای هر فرد، شناخت و آگاهی فرد از خود و علایق تحصیلی واقعی خویش است؛ البته در همین جا باید متذکر شویم که این شناخت و آگاهی فرد از خود، تنها به علایق تحصیلی او برنمی‌گردد؛ بلکه از آنجایی که آدمی با توجه به ادراکات حسّی و عقلی خود در مواجهه با هر چیز که برای ادامه زندگی‌اش لازم می‌آید، دست به انتخاب می‌زند، ناگزیر از درک این شناخت، آگاهی و آشنایی با علایق خود در تمام امور مربوط به زندگی فردی‌اش می‌باشد؛ منتها در انجام برخی از امور مانند: انتخاب رشته تحصیلی، انتخاب همسر و شریک زندگی، انتخاب دوستان مناسب و ... نوعاً این «شناخت»ها و «آگاهی» ها رنگ و بویی دیگر می‌یابند و در مقایسه با آگاهی و شناختی که انسان از علایقش راجع به غذاها، میوه‌ها، تفریحات و ... دارد، از اهمیت به مراتب بیشتری برخوردار می‌شوند؛ زیرا در آگاهی و شناختی که او می‌خواهد راجع به انتخاب رشته تحصیلی یا دوستان یا همسر و شریک مناسب برای زندگی مشترک پیدا کند، هر چه درجه این آشنایی، شناخت و آگاهی راجع به گزینش بهترین گزینه‌ها در موارد پیشگفته، بیشتر و عمیق‌تر باشد، آدمی از موفقیت مطلوب‌تری در زندگی آینده‌اش برخوردار شده و در چنین مواردی، کمتر دچار شکست‌های احتمالی خواهد شد.

به همین خاطر، بهتر آن است که هر داوطلب آزمون سراسری، در این روزهای باقی‌مانده تا زمان اعلام نتایج اولیه و مهلت انتخاب رشته آزمون سراسری امسال، با دوری از هر گونه هیجان (که نوعاً لازمه سنین جوانی است) و همین‌طور مشورت با افراد مطلع و کارآزموده، در خلوتی که برای خود فراهم می‌سازد، به درون خود رجوع کند و با آگاهی و شناختی که از علایق قلبی خویش دارد و همچنین شناخت استعدادهای درونی که در وجود او چون گنجی پنهان نهفته است، به جست و جوی علایق درونی خود نسبت به مجموعه‌ای از رشته‌های دانشگاهی، که مطلوب نظر اوست، بپردازد. مطمیناً پیش از آشنایی داوطلب با رشته‌های مختلف تحصیلی و پرداختن وی به این موضوع که کدام یک از این رشته‌ها زودتر او را به جریان یک زندگی بی‌دغدغه متصل می‌سازند، و همین‌طور پیش از آشنایی وی با استعدادها و توانایی‌های خود، که بحث ما در ستون «یادداشت هفته» شماره بعد خواهد بود، پرداختن عمیق به علایق تحصیلی از سوی داوطلب، می‌تواند او را در آشنایی با مراحل بعد یاری نماید.

گام دوم

این مرحله، یعنی آگاهی داوطلب از استعداد‌ها و توانایی‌های خود، که دومین گام در مسیر انتخاب رشته صحیح محسوب می‌شود، با بحث قبلی ما (شناخت علایق تحصیلی) و بحث‌هایی که در زمینه انتخاب رشته در شماره‌های آینده با شما در میان خواهیم گذاشت، به صورت زنجیروار مرتبط است و باید کلیت آنها را در هنگام انتخاب رشته مدّنظر قرار داد و اعمال کرد.

در تعریف این مرحله باید یادآور شویم که آگاهی از استعدادها و توانایی‌های خویش، از مهم‌ترین بخش‌های فراهم آوردن امکان انتخاب رشته صحیح است. اهمیت بیشتر این مرحله، در مقایسه با مراحل دیگر، از آنجا آشکار می‌شود که بدانیم این استعدادها و توانایی‌های فردی، از یک فرد به فرد دیگر (حتی میان افراد یک خانواده) متفاوت و گاه در تقابل با یکدیگر است؛ مثلاً  هر یک از ما ممکن است با افراد دو قلویی روبرو باشیم که به رغم همسانی‌ها و شباهت‌های ظاهری و داشتن سن و سال یکسان، از استعدادهای درونی و توانایی‌های متفاوتی برخوردار باشند؛ به عنوان مثال، یکی از آنها به انجام فعالیت‌های ورزشی علاقه بسیاری داشته باشد و دیگری اصلاً اهل ورزش کردن نبوده و در خود میلی به انجام حرکات ورزشی نبیند؛ یا آنکه یکی از این دو فردی که با یکدیگر به طور همراه و همزمان به دنیا آمده‌اند، به فراگیری دانش‌هایی چون: ریاضیات، فیزیک، منطق، فلسفه و علومی از این دست که نیاز به اندیشیدن، محاسبات پیچیده و استدلال دارد، متمایل بوده و استعداد یادگیری آنها را داشته باشد، و دیگری اصلاً به یادگیری این علوم متمایل نبوده و استعدادی در این زمینه نداشته باشد، و بالعکس، فردی عاطفی ‌باشد و به مباحثی چون شعر و ادبیات و عرفان و امور هنری علاقه‌مند بوده و در تسلط بر این گونه علوم، مستعد باشد و ...

هم‌اکنون چندین مثال دیگر مانند مثال پیشگفته می‌تواند در ذهن شما جاری شود که بیانگر تفاوت‌های فردی اشخاص از لحاظ داشتن استعدادها و توانایی‌های مختلف است؛ بنابراین، هنگام انتخاب رشته‌های تحصیلی باید به این موضوع عنایت داشت و در کنار شناختی که در مورد علایقمان به رشته‌های تحصیلی حاصل می‌کنیم، باید به این نکته نیز توجه کافی داشته باشیم و در این مورد، اصطلاحاً یک نسخه را برای همه تجویز نکنیم.

از آنجایی که انتخاب رشته، انتخاب مسیر زندگی آینده است، باید این نکته را به تمام داوطلبان ورود به آموزش عالی یادآوری کرد که استعداد افراد در انجام کاری، الزاماً به معنای توانایی آنها در انجام آن کار معیّن نیست و نمی‌توان تنها به خاطر داشتن استعداد در یک رشته تحصیلی، آن رشته را انتخاب کرد؛ زیرا توانایی‌های شغلی، مساله‌ای فراتر از استعداد شخصی افراد است و توانِ لازمی که برای موفق بودن در یک شغل خاص لازم است، در هر کس وجود ندارد.

یک مثال کاملاً عینی می‌تواند به شناخت نقش استعدادها و توانایی‌های فردی در انتخاب رشته تحصیلی کمک کرده و ما را در این زمینه یاری نماید: فرض کنید یک داوطلب دختر، که در گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی شرکت کرده است، با اعلام نتایج اولیه این آزمون به رتبه خوبی دست یابد، و با اطمینان از اینکه در یکی از رشته‌های مهندسی پذیرفته می‌شود، دست به انتخاب چنین رشته‌هایی بزند. حالا وی با بررسی علایق و استعداد خود در میان همین رشته‌های مهندسی، متوجه علاقه زیاد خود به رشته مهندسی معدن می‌شود؛ آن چنان که ترجیح می‌دهد تنها این رشته را در تمام دانشگاه‌های کشور که رشته یاد شده در آنها ارایه می­شود، انتخاب نماید. با توجه به آنکه فرد مورد نظر ما، به احتمال بسیار، در یکی از انتخاب‌های خود پذیرفته می‌شود، باید بررسی کرد که آیا این داوطلب دختر پس از قبولی در رشته مهندسی معدن، توانایی گذراندن واحدهای عملی رشته یاد شده را دارد یا نه، و اصلاً به فرض گذراندن واحدهای عملی این رشته، پس از فراغت از تحصیل، آیا این داوطلب می‌تواند به صورت طاقت فرسا و بی‌تناسب با فیزیولوژی جسمانی خویش، که یک زن است، به طور شبانه‌روزی در معادن مشغول به کار شود. به طور حتم، حتی در صورت توانایی علمی و فنی چنین شخصی، مسلم است که تحصیل در این رشته‌ خاص و سایر رشته‌های مشابه، که دارای واحدهای عملی و کارگاهی سنگین برای داوطلبان دختر است، و اشتغال در مشاغل مرتبط با آن رشته پس از دانش‌آموختگی، جز فرسایش جسمانی و روحی این داوطلب، که در آینده نزدیک، همسر یک فرد و مادر یک خانواده خواهد بود، ثمری نخواهد داشت، و اگر چیزی مانند ارتقاء شغلی نیز نصیب او شود، به طور قطع، در ازای از دست رفتن آرامش روانی و جسمانی وی، بسیار ناچیز خواهد بود.

مثال پیشگفته و ده‌ها مثال دیگر مانند آن، بیانگر محدودیت‌های ما در داشتن تمام استعدادها و توانایی‌های فردی است که از فردی به فرد دیگر و از یک جنس به جنس دیگر، کاملاً متفاوت است، و این افراد هستند که باید با شناخت این استعدادها و توانایی‌ها در خود به کشف آنها همت گمارند و آن استعدادها و توانایی‌ها را از مرحله «قوّه» به «فعل» درآورند و در جهت «بروز» و «ظهور» آنها تلاش و کوشش نمایند.

با توجه به آنچه در سطور پیشین آمده است، نتیجه می‌گیریم که یک داوطلب باید، پس از شناخت علایق تحصیلی خود، به درک توانایی‌ها و استعدادهای نهفته در وجود خویش نایل آید و از آنها آگاهی یابد و با توجه به این موارد و سایر مواردی که پس از این، در شماره‌های بعدی یادآور خواهیم شد، دست به انتخاب رشته تحصیلی صحیح بزند.